بیت الاحزان (دانشنامه‌جهان‌اسلام)بیت الأحزان (بیت الحَزَن)، به معنای ماتمسرا، خانه‌ی حضرت یعقوب به هنگام دوری از فرزندش یوسف، در کتابهای تاریخ انبیاست؛ همچنین یکی دیگر از مصادیق آن مکانی در قبرستان بقیع می باشد. فهرست مندرجات۲ - بیت الاحزان از دیدگاه غزالی ۳ - احتمال دفن حضرت زهرا در بیت الاحزان ۴ - اسامی دیگر بیت الاحزان ۵ - موقعیت فعلی بیت الاحزان ۶ - بیت احزان در ادبیات فارسی ۷ - بیت الاحزان در ادب رثایی شیعه ۸ - آثار نگاشته شده با عنوان بیت الاحزان ۸.۱ - ترحمه هایی از کتاب بیت الاحزان شیخ عباس قمی ۹ - کتابنامه ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - معروفترین مصداق بیت الاحزانمهمترین و معروفترین مصداق «بیت الاحزان »، مکان یا مسجدی است در قبرستان بقیع مدینه، در جانب جنوبی قبر عباس بن عبدالمطلب که «بیت الحزن » نیز نامیده شده است. مطابق برخی گزارش‌ها،پس از رحلت پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم (سال ۱۱) و به دنبال تألّمات شدید روحی حضرت فاطمه سلام الله علیها و نارضایتی از وضع موجود، امام علی علیه السّلام مکانی را در قبرستان بقیع، بیرون مدینه، برای وی ساخت تا در آن به عزاداری در ماتم و فراق پدر خود بنشیند. این مکان بیت الاحزان نامیده شد. وی روزها با دو فرزند خود حسنین علیهماالسلام به بیت الاحزان می‌رفت و هنگام غروب امیرالمؤمنین ایشان را به خانه برمی‌گرداند؛ پس از گذشت بیست و هفت روز از رحلت پدرش بر اثر شدت بیماری دیگر نتوانست بدانجا برود. [۲]
محمدتقی سپهر، ناسخ التواریخ، ج ۴: زندگانی حضرت فاطمه زهرا ج۴، ص۷۱.
[۳]
عبدالرزاق مقرم، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام ص۹۷.
منابع عامه نیز به این مکان در بقیع اشاره کرده‌اند. [۴]
علی بن عبدالله سمهودی، وفاءالوفاباخبار دارالمصطفی ج۳، ص۹۰۷.
۲ - بیت الاحزان از دیدگاه غزالیبه نقل از غزالی (متوفی ۵۰۵)، ضمن بیان آداب زیارت بقیع، نمازگزاردن در مسجد بیت الحزن را مستحب دانسته و آن را محل اقامت حضرت فاطمه در ایام حزن او بر پدرش یاد کرده است. طبق این بیان، بعدها مسجدی نیز در مکان مزبور ساخته شده است. همچنین به اقامت حضرت فاطمه پس از وفات پدرش در بیت الاحزان واقع در بقیع تصریح شده است. [۵]
ابراهیم رفعت باشا، مراة الحرمین، ج۱، ص۴۲۶.
۳ - احتمال دفن حضرت زهرا در بیت الاحزانگذشته از این، احتمال دارد که قبر حضرت فاطمه در بیت الاحزان باشد و پس از مسجدالنبی و قبرستان بقیع، بیت الاحزان را سومین مکان محتمل دفن ایشان ذکر کرده‌اند. [۶]
جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم المدینة المنوره ص۲۸۴ـ۲۸۵.
[۷]
محمدبن عبدالرحمان سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفه ج۱، ص۴۱.
۴ - اسامی دیگر بیت الاحزاناین مکان در آغاز، خانه محقّری متعلق به حضرت بوده که پس از آن به بیت الأحزان یا قبّة الحزن شهرت یافته است. از بیت الاحزان در زمان های متأخر به عنوان مسجد فاطمه(علیها السلام) یاد شده است. ۵ - موقعیت فعلی بیت الاحزاناین محل در شمال قبر عباس بن عبدالمطّلب و قبور چهار امام(علیهم السلام) قرار داشته و بعدها ضمیمه بقیع شده است. در مدینه جای دیگری به عنوان بیت الأحزان مطرح نبوده است. [۸]
مقاله بیت الأحزان از محمد صادق نجمی، فصلنامه میقات حج، ش۲، ص۱۲۱-۱۳۰.
۶ - بیت احزان در ادبیات فارسیدر ادب غنایی فارسی، به ویژه در اشعار حافظ، این واژه و تعابیر مترادف آن (مانند کلبه‌ی احزان، کلبه‌ی غم ) تکرار شده و نزد صوفیه نیز کنایه از دل محزون از دوری معشوق است. [۹]
محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل «بیت احزان ».
[۱۰]
علی اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، ذیل «کلبه احزان ».
[۱۱]
بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، بخش ۲، ص۸۲۸ـ۸۲۹.
[۱۲]
قصص الانبیاء، متن پارسی ص۱۰۴.
[۱۳]
رحیم عفیفی، فرهنگنامة شعری، ذیل «بیت الحزن ».
[۱۴]
پرویز اهور، کلک خیال انگیز: فرهنگ جامع دیوان حافظ ج۱، ص۴۹۰ـ۴۹۱.
[۱۵]
محمداعلی بن علی تهانوی، کتاب کشف اصطلاحات الفنون ج۲، ص۱۵۶۱.
۷ - بیت الاحزان در ادب رثایی شیعهدر ادب رثایی شیعی نیز بیت الاحزان جایگاه ویژه‌ای دارد. رؤیاهایی نیز نقل شده که بنابر آنها حضرت مهدی با سرودن شعری، بیت الاحزان را مایة غم و اندوه همیشگی خود دانسته است. [۱۶]
عبدالرزاق مقرم، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام ص۹۷.
[۱۷]
محمد سماوی، ظرافة الاحلام ص۸۱.
[۱۸]
حسین بن علی بلادی بحرانی، ریاض المدح و الرثا ص۱۹۳ـ۱۹۶.
۸ - آثار نگاشته شده با عنوان بیت الاحزانازین رو بعضی علمای شیعه آثاری به همین نام در شرح حوادث پس از رحلت پیامبر و مصائب اهل بیت خصوصاً حضرت فاطمه نگاشته‌اند که معروفترین آنها عبارت‌اند از: بیت الاحزان فی مصائب سیدة النسوان، اثر شیخ عباس قمی (متوفی ۱۳۵۹)؛بیت الاحزانِ فی مصائب سادات الزمان الخمسة الطاهرة من ولد عدنان، اثر عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی (متوفی ۱۲۶۸) [۱۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة ج۲، ص۱۸۵.
۸.۱ - ترحمه هایی از کتاب بیت الاحزان شیخ عباس قمیکتاب بیت الاحزان شیخ عباس قمی در بین شیعیان شهرت زیادی دارد و ترجمه های مختلفی به زبان فارسی(۹ ترجمه) از آن منتشر شده است. از فهرست ترجمه های نه گانه بیت الاحزان، ترجمه م حمد محمدی اشتهاردی با عنوان «رنج ها و فریادهای فاطمه سلام الله علیها» از سایر ترجمه ها به دلیل مقدمه آیت الله مکارم شیرازی بر آن مشهورتر است.در رتبه بعدی ترجمه سید محمد رضا حسن زاده طباطبایی با عنوان «غم خانه فاطمه زهرا سلام الله علیهاا» قرار دارد که در بین تمام ترجمه های بیت الاحزان علمی و دقیق تر است. در این ترجمه حتی اشعار عربی منسوب به فاطمه زهرا و علی بن ابی طالب نیز به شعر به زبان فارسی برگردانده شده است. کتاب بیت الاحزان یک کتاب حدیثی است ولی مولف آن شیخ عباس قمی در متن اصلی کتاب، منابع حدیثی خود را ذکر نکرده است. این نقص در ترجمه طباطبایی رفع شده و تمام ارجاعات احادیث از منابع شیعه و اهل سنت استخراج شده و در ترجمه منتشر شده است. اسامی کلیه ترجمه های بیت الاحزان عبارتند از: ۱.رنج‌ها و فریادهای فاطمه سلام الله علیها؛ ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، سال ۱۳۶۹ش با مقدمه‌ای از ناصر مکارم شیرازی، چهارده بار چاپ شده. ۲. غم‌خانه فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ ترجمه سید محمدرضا حسن زاده طباطبایی، ۱۳۸۲ش، یازده بار چاپ شده. ۳. خانه غم: شرح زندگانی فاطمه زهرا؛ ترجمه احمدرضا احمدی، ۱۳۷۳ش. ۴. همراه با حضرت زهرا در سرای غم‌ها؛ ترجمه ولی فاطمی، ۱۳۷۷ش. ۵. کلبه احزان؛ ترجمه محمدباقر محبوب القلوب، ۱۳۷۹ش. ۶. فاطمه در سوگ عدالت؛ علی کرمی، ۱۳۸۱ش. ۷. غم‌سرای حضرت زهرا؛ مترجمان: لطیف و سعید راشدی، ۱۳۸۷ش. ۸. بر فاطمه زهرا چه گذشت؟؛ ترجمه جواد قیومی اصفهانی، ۱۳۸۸ش. ۹. شرح زندگانی حضرت زهرا از ولادت تا شهادت؛ ترجمه مجتبی خورشیدی، ۱۳۹۰ش. ۹ - کتابنامه• محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت ۱۳۷۸. • پرویز اهور، کلک خیال انگیز: فرهنگ جامع دیوان حافظ، تهران ۱۳۷۲ ش. • حسین بن علی بلادی بحرانی، ریاض المدح و الرثا، قم. • محمداعلی بن علی تهانوی، کتاب کشف اصطلاحات الفنون، چاپ محمد وجیه... ( و دیگران )، کلکته ۱۸۶۲، چاپ افست تهران ۱۹۶۷. • بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران ۱۳۶۶ ش. • جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم المدینة المنورة، بیروت ۱۹۸۷. • ابراهیم رفعت باشا، مراة الحرمین، او،الرحلات الحجازیة والحج و مشاعره الدینیة، بیروت. • محمدتقی سپهر، ناسخ التواریخ، ج ۴: زندگانی حضرت فاطمه زهرا، تهران. • محمدبن عبدالرحمان سخاوی، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳. • محمد سماوی، ظرافة الاحلام، قم. • علی بن عبدالله سمهودی، وفاءالوفاباخبار دارالمصطفی، چاپ محمدمحیی الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴. • محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمددبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۳ش. • رحیم عفیفی، فرهنگنامه شعری، تهران ۱۳۷۲ ش. • قصص الانبیاء، متن پارسی ظاهراً قرن هفتم هجری، چاپ فریدون تقی زادة طوسی، مشهد ۱۳۶۳ ش. • محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. • عبدالرزاق مقرم، وفاة الصدیقة الزهرا علیهاالسلام، نجف ۱۳۷۰/۱۹۵۱. • علی اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، تهران ۱۳۵۵. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعآثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۳۴۹، رسول جعفریان. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله بیت الاحزان، ص۲۳۶۸. |